Soğuk Savaş Dönemi-2005 İsrail Uzay Çalışmaları

İsrail uzay çalışmalarına 1970’lerin sonlarına doğru, milli güvenlikle ilgili nedenlerle başlamıştır. İsrail’i bu çalışmaları başlatmaya iten önemli olaylar dizisi şöyle gelişmiştir: 1970’lerde İsrail, komşu ülkelerde kendisi için potansiyel tehdit oluşturan askeri hareketleri izlemek amacı ile Amerika’dan sürekli olarak casus uydu görüntüleri talep etmiştir. Buna karşı Amerika bu görüntüleri sağlamış, ancak çözünürlüğünü düşürmüş ve talep edilenden daha küçük bölgelerin görüntüsünü sağlamıştır. Bu durum 1973 yılında Yom Kippur savaşı ile iyice sorun haline gelmiştir. Savaş sırasında İsrail, Amerika’nın Arap bölgelerdeki askeri oluşumları gösteren casus uydu görüntülerini kendisine iletmediğini ileri sürmüştür. Bu olaylardan sonra İsrail, ülke güvenliğinin söz konusu olduğu alanlarda, dışa bağımlılığını azaltması gerektiğine karar vererek roket ve uydu programını başlatmıştır. İsrail’in bu konuda verdiği kararın doğruluğu, 1991 Körfez Savaşı ile de teyit edilmiştir. Birinci Körfez Savaşı’ndan önce İsrail, Irak’ın Scud füzeleri ve fırlatma merkezlerinden haberdar değildir. Eğer yüksek çözünürlüklü uydu sistemleri olsaydı, bu oluşumları önceden tespit edip, ona göre güvenlik önlemlerini alabilirdi. Ayrıca yine İsrail’in iddialarına göre, Körfez Savaşı sırasında Amerika gerçek zamanlı istihbarat uydu verilerini  İsrail’e iletmeyi reddetmiştir. Bu olayların üzerine İsrail, Körfez Savaş’ı bittikten sonra dünya basınına, yakın bir zaman içinde yerli istihbarat uydusu fırlatacaklarını açıkca ilan etmiştir. İsrail’in askeri uzay çalışmalarının bir diğer önemli nedeni de İran’daki mevcut rejimin varlığıdır.[1]

İsrail’in askeri uzay programları hakkında yayımlanmış çok az bilgi vardır. Mevcut bilgilere göre ilk olarak Jericho füzelerini geliştirmiştir. Jericho-1 500-km menzile 500-kg yük; Jericho-2 1450–2800-km menzile 1000-kg yük taşıma kapasitesine sahiptir. Uydu fırlatma da kullandıkları Shavit roketleri ise Jericho’ların ileri versiyonlarıdır. İsrail kendi uydusunu kendi roketi ile fırlatabilen dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır.

            İsrail Ofeq serisi görüntüleme uyduları geliştirmiştir. Ofeq-1’i deneme amaçlı olarak 1988 yılında, 1995 yılında ise Ofeq-3’ü fırlatmıştır. Bu uyduda ultraviole ve görünür kanalda görüntü alan sensörler bulunmaktadır. Mayıs 2002’de fırlatılan Ofeq-5 daha ileri teknolojilere sahiptir. Ofeq-6 ise casus uydu olarak sınıflandırılmakta olup 2004 yılında fırlatılmış, fakat Shavit roketinin başarısız olması nedeni ile uydu kaybedilmiştir. Ofeq-6 uydusunun maliyeti yaklaşık 100 milyon ABD dolarıdır.[2] Ofeq-7’nin ise 2008 yılında tamamlanması beklenmektedir. Geliştirilmekte olan bir başka uydu TecSar, bir radar uydusu olup misyonu teknoloji demonstrasyonudur. Uydunun 2006 yılında tamamlanması beklenmektedir. Haberleşme alanında, Milcom-1 sabit yörünge uydusunu geliştirmektedir ve 2007’de fırlatmayı planlamaktadır.[3] Uydular Israeli Aircraft Industries (IAI) tarafından geliştirilmektedir. İsrail dost ülkelerle takım uydular geliştirmeyi hedeflemektedir.

İsrail 2004 yılında yayınlanan bir habere göre, Ofeq serisi casus uydular için yapılan harcamaları kısıtlamaya gidip, alternatif olarak insansız hava araçları geliştirmeyi planlamaktadır. Ancak bazı askeri çevreler arasında yapılan tartışmalar, İsrail’in güvenlik stratejisinin casus uydulardan gelen verilere dayandığını, bu nedenle uyduların bütçelerinden yapılacak kesintilerin, askeri açıdan çok sakıncalı sonuçlar doğuracağını ileri sürmektedir.[4]

Sivil uzay  çalışmaları

İsrail askeri alanda yaptıkları masrafların bir kısmını geri almak için olgunlaşmakta olan yüksek çözünürlüklü ticari uydu pazarına yatırım yapmıştır. 1997 yılında Israeli Aircraft Industries (IAI) Kaliforniya merkezli Core Software Technology ile birlikte, West Indian Space şirketini kurmuştur. İsrail hükümetinin direktifi doğrultusunda kurulan şirket, bir yıl sonra adını ImageSat International olarak değiştirmiştir. Bu şirketin kuruluşu sırasında, İsrail Savunma Bakanlığı geliştirilecek olan uydulardan her yıl belirli miktarda görüntü satın alacaklarına dair antlaşma yapmıştır. Bu antlaşma ile ImageSat International, her yıl belirli bir miktar geliri garantiye almıştır. Ayrıca IAI ImageSat International için, Earth Resource Observation Satellite-A1 (EROS-1A) uydusunu geliştirmiştir. Uyduda Ofeq serisi casus uydularda geliştirilen teknolojiler kullanılmıştır. EROS-1A 0,82 ila 1,8-m arasında değişen çözünürlüğe sahip olup 2000 yılında Rusya’nın Start-1 roketi ile fırlatılmıştır. EROS-1A 2001 yılında ticari olarak operasyonel hale gelmiştir. ImageSat International’in siparişi üzerine IAI, yeni nesil EROS-B serisi uyduları geliştirmektedir. EROS-1B, daha yüksek çözünürlüğe sahip olacak ve maliyeti ise 100 milyon ABD doları civarında olacaktır. Bu uydunun 2006 yılı içinde fırlatılması beklenmektedir. İsrail geliştireceği EROS-B serisi uyduların fiyatlarının 70 milyon ABD doları civarında olacağını tahmin etmektedir. [5]

İsrail son zamanlarda uluslararası bilimsel işbirliklerine önem vermeye başlamıştır. Bu kapsamda İsrail son zamanlarda Hindistan ile yakın işbirliği içine girmiştir.  Tel Aviv Üniversitesi tarafından geliştirilen Tauvex ultraviole sensörü, Hindistan’ın geliştirdiği G-Sat4  haberleşme uydusu üzerine yerleştirilecek ve astronomik gözlemler yapacaktır. Ultraviole sensörden gelecek veriler, Hint ve İsrail bilimadamları tarafından ortak kullanılacaktır.[6] Tauvex sensörünün toplam maliyeti 14 milyon ABD dolarıdır.[7] Genel olarak ultraviole sensörler astronomi amaçlı kullanıldığı gibi, potansiyel askeri uygulamaları da vardır. Örneğin Amerika’da JHU/APL tarafından USAF için geliştirdiği Delta 180 ile, bu sensörler erken uyarı sistemlerinde kullanılmaktadır.[8] Space News’de yayınlanan bir haberde, ISA Başkanı bu ultraviole sensör hakkında detaylı bilgi vermekten kaçınmıştır. Bu ise akla bu sistemin ikili kullanım özelliği olabileceğini; sivil uygulamasının yanısıra, askeri amaçlı bir teknoloji uygulaması olabileceği ihtimalini getirmektedir. 

Bir diğer yeni proje Fransa Uzay Ajansı (Centre National d'Etudes Spatiales [CNES]) ile ortaklaşa başlamıştır. Projenin içeriği yeni teknolojilerin kullanıldığı bir bilimsel mikro uydu ve yer istasyonu geliştirmek ve üretmek üzerinedir. Mikro uyduda iki faydalı yük bulunacaktır. Bir tanesi yer gözlem amaçlı multispektral kamera sistemi; diğeri ise geliştirilmekte olan “electrical propulsion thrust” sisteminin teknoloji demonstrasyonudur.[9]

Uzayla ilgili kurumsal ve endüstriyel yapısı

İsrail Uzay Ajansı Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı olarak 1983 yılında kurulmuştur. ISA  2002 bütçesi 700,000 ABD dolarıdır.[10] Bu bütçe sivil uzay çalışmaları içindir. Sivil uzay projeleri bütçesinin bu kadar az oluşu, İsrail’in uzay çalışmalarının askeriyenin kontrolü altında yürütüldüğünü göstermektedir. İsrail’de uzay teknolojileri geliştiren şirketler şunlardır: IAI, Shavit ve Ofeq uydularının ana-yüklenicisidir. Ayrıca Shavit roketinin, katı yakıt sisteminin tasarım ve üretimini yapmıştır. Rafael (Israel Armament Development Authority), Shavit roketinin üçüncü aşama motorunu (AUS-51) ve Ofeq uydularının thruster’larını geliştirmiştir. Electro-Optics Industries ise sensor sistemleri üzerine ürünler geliştirmektedir. Electro-Optics Ofeq serisi casus uyduların faydalı yüklerini, EROS ticari uyduları ve Güney Kore uydusu Komsat-2’nin kamera sistemini ve Tauvex UV sensörünü geliştirmiştir.[11] Elisra ve Tadiran, Ofeq uydularının iletişim sistemlerini; Elta, Ofeq’lerin antenlerini; the Dimona Nuclear Center, uydu testleri için vakum çemberini;  IAI/Melam, güneş sensörlerini; IAI/Tamam ise gyros ve magnetometerleri geliştirmiştir.[12] Bir üniversite kuruluşu olan Asher Uzay Araştırmaları Ensititüsü, küçük uydu projelerinde yer almış ve 50-kg ağırlığındaki Techsat uydusunu geliştirmiştir.[13]

Sonuçlar

            İsrail’in uzay çalışmaları milli güvenlikle ilgili olarak şekillenmiştir. Amerika ile iyi ilişkileri sayesinde, Amerika’dan pek çok alanda teknoloji transferi yapmıştır. Ayrıca Amerika’dan her yıl aldıkları savunma yardımı da uzay projelerine katkıda bulunmuştur. İsrail artık yerli olarak özgün uzay sistemleri geliştirebilmektedir. Bu sistemleri geliştirmede Amerika’dan aldığı teknolojik yardımların önemi çok büyüktür. İsrail ülke çıkarlarını ve dostu ülkelerin (Amerika gibi) milli güvenliğini olumsuz etkilemeyecek uzay ürünleri pazarlamaktadır. Pazarladığı ürünler arasında 1-m çöznürlükte optik uydu kameraları da yer almaktadır. Uzay projelerinin maliyeti çok yüksek olduğundan dolayı, İsrail bu konuda işbirliklerine gitmeyi dost ülkelerle birlikte takım uydulara geliştirmeye çalışmaktadır. İsrail ayrıca yüksek çözünürlüklü uydu pazarına da girerek, uzay çalışmalarından ticari kazanç sağlamaya çalışmaktadır.

---

[1] Geral Steinberg, “Middle East Space Race Gathers,” International Defense Review, Cilt 28, Ekim 1995.

[2] “Israeli MoD May Seek Emergency Funds to Replace Ofeq-6,” Space News, 13 Eylül 2003.

[3] “Israel Military Cuts Funds for Satellites,” Space News, 24 Ağustos 2004.

[4] İbid.

[5] İncigül Polat Erdoğan, “Commercial High-Resolution Satellite Remote Sensing: An Integrative Analysis of Political, Economic and Technological Forces Acting Upon the Market,” (Master of Science, University of North Dakota, Space Studies, 2004), s. 42-43.

[6] Israel Ministry of Science and Technology, Voice of Israel Space Agency Director General, Mr. Tzi Kaplan, http://www.most.gov.il/index.php/en/israel_space_agency/ about_isa_israel_space_agency/voice_ of_isa_director_general_mr_tzi_kaplan. Ziyaret tarihi 1 Ekim 2005.

[7] “Indian Satellite Could Host Israel Ultraviolet Sensor,” Space News, 21 Ekim 2003.

[8] Stamatios M. Krimigis, “APL’s Space Department Afetr 40 Years: An Overview,” Johns Hopkins APL Technical Digest, 20:4 (1999): 467-476.

[9] Israel Ministry of Science and Technology, Voice of Israel Space Agency Director General, Mr. Tzi Kaplan.

[10] “Indian Satellite Could Host Israel Ultraviolet Sensor.”

[11] “Koreans Looking for Partners to Distribute Kompsat-2 Imagery,” Space News, 20 Aralık 2004.

[12] Geral Steinberg, “Middle East Space Race Gathers.”

[13] Federation of American Scientists, “Israeli Space Agency,” http://www.fas.org/spp/guide/israel/ agency/index.html. Ziyaret tarihi 1 Ekim 2005.